Ο Χρόνιος Πόνος

«είμαι πραγματικά μπερδεμένη» είπε η Γεωργία βγαίνοντας από το γιατρό της. « Ο γιατρός, μόλις μου είπε ότι πάσχω από το σύνδρομο περιοχικού πόνου (ή διαφορετικά συμπαθητική δυστροφία) και με φόρτωσε, στη κυριολεξία, με μια σειρά από αναλγητικά που πρέπει να πάρω για να με φτιάξουνε. Όταν έκανα ότι μου είπε, έγινα χειρότερα. Καλούσα συνεχώς το γιατρό μου παραπονούμενη για πόνους οι οποίοι δεν βελτιώνονταν από την αγωγή που μου είχε δώσει. Ένιωσα ότι δεν με καταλαβαίνουν και προσπάθησαν να με ξεφορτωθούν. Μου είπαν ότι έφταιγε η πολύ δουλειά που προκάλεσε το περισσότερο πόνο. Αλλά όταν σταμάτησα την δουλειά και έμεινα στο σπίτι, ένιωσα ακόμη περισσότερο άσχημα».

Γεωργία Δ, 35 ετών Διαφημίστρια, Ασθενής με χρόνιο πόνο

Ίσως η παραπάνω εμπειρία να είναι κοινή για όλους, είτε σε εμάς, είτε σε κάποιον κοντινό μας. Όλοι μας έχουμε σκεφτεί ότι ο πόνος είναι περίεργη υπόθεση. Τα φάρμακα δεν λειτουργούν όπως σε άλλες καταστάσεις. Ίσως πολλοί από εμάς να δοκιμάσαμε αναλγητικά, φυσιοθεραπείες, βιο-ανάδραση, χειρουργικές επεμβάσεις ή χιλιάδες άλλες τεχνικές, όλες καλά υποσχόμενες για απαλοιφή του πόνου, αλλά, ο πόνος είναι εκεί. Η άσκηση όταν είναι έντονη ή όση την θέλουμε, μας κάνει να πονάμε και η ψυχολογία μας, μαζί και η ίδια μας η ζωή, περιορίζεται γύρω από τις σκέψεις για το πόνο. Παράλληλα, τα συναισθήματα που βιώνουμε όταν ο πόνος είναι παρών αλλά και η αίσθηση ελπίδας ότι «μπορεί να σταματήσω να πονάω κάποια στιγμή στο μέλλον»μας δίνουν το μήνυμα ότι «πρέπει να συνεχίζω να πολεμώ με τον πόνο μου για να τον νικήσω». Το δυσκολότερο ίσως κομμάτι με τους ασθενείς με χρόνιος πόνους είναι η αποδοχή του γεγονότος ότι ο πόνος δεν πρόκειται να φύγει. Αυτή η αίσθηση ότι «θα κουβαλάω κάτι που δεν είναι δικό μου και δεν ξέρω σίγουρα πως προέκυψε», δημιουργεί μια πάλη μέσα μας. Είναι πραγματικά τρομακτικό να πιστεύεις ότι αυτός ο συνεχής πόνος δεν πρόκειται να φύγει ποτέ! Και πράγματι αυτή η σκέψη, μπορεί να κάνει το πόνο να φαίνεται όλο και πιο σοβαρό.

Ίσως έχουμε χρησιμοποιήσει τον όρο «χρόνιο πόνο» πολύ σε αυτή την ιστοσελίδα. Τι είναι όμως ο χρόνιος πόνος; Στο παρελθόν η απάντηση στο χρόνιο πόνο ήταν: «όλα είναι στο μυαλό σου». Σήμερα όμως παρόλη τη δυσκολία στο να υπάρξει μια αντικειμενική μέτρηση αλλά και ένας αποδεκτός ορισμός, ο χρόνιος πόνος ορίζεται όταν:

υπάρξει πραγματική ή επαπειλούμενη ζημιά των ιστών στο σώμα μας ή ερεθισμό τους
παρεμβαίνει στη ζωή του ατόμου και δεν μειώνεται μετά από μια αναμενόμενη περίοδο επούλωσης της πληγής (συνήθως πολλές εβδομάδες ή τουλάχιστον για 3 συνεχιζόμενους μήνες)
ο πόνος πιθανών να σχετίζεται με μια προοδευτική ασθένεια (όπως οι αρθρίτιδες ή ο καρκίνος)

Διεθνής Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου [ IASP], 1994.

Τι είναι όμως όλα τα παραπάνω;

Για να καταλάβουμε απλά το χρόνιο πόνο, είναι σημαντικό να δούμε αρχικά τι είναι πόνος γενικά. Ο οξύς πόνος, εν αντιθέσει με τον χρόνιο, αποτελεί έναν ύψιστο συναγερμό του σώματος ότι «κάτι δεν πάει καλά με το σώμα μας». Με τον οξύ αυτό πόνο, που οι άνθρωποι αισθάνονται μετά από έναν τραυματισμό ή μια ζημιά ενός ιστού, ο οργανισμός εμποδίσει να τραυματίσουμε παραπέρα το σώμα μας. Αυτός ο τύπος του πόνου, ονομάζεται και παθολογικός πόνος, επειδή ένας τραυματισμός παράγει τα σήματα, που ταξιδεύουν μέσα στο νευρικό σύστημα έως τον εγκέφαλο που παίρνει το μήνυμα ότι υπάρχει πόνος και έτσι εμείς νιώθουμε ότι πονάμε. Όταν όμως ο πόνος δεν σταματά, ακόμη και με την επούλωση της πληγής, ή όταν απλοί ερεθισμοί όπως οι κραδασμοί από ένα όχημα που περνά ή ο βηματισμός κάποιου στο ξύλινο πάτωμα ή ο ήχος της φωνής του διπλανού μας ή ακόμη και το ελαφρύ αεράκι, γίνονται αντιληπτά ως «στιλέτα» ή «καρφιά» που μας τρυπούν, τότε κάνουμε λόγο για χρόνιο πόνο. Ο χρόνιος πόνος ουσιαστικά οφείλεται σε κακή λειτουργία του οργανισμού. Ο οργανισμός μας, βρίσκεται λανθασμένα σε κατάσταση συναγερμού και έτσι «ο ήχος της σειρήνας και το κόκκινο λαμπάκι αναβοσβήνουν συνεχώς, όπως ακριβώς σε έναν συναγερμό!». Αυτή η κατάσταση που ονομάζεται «νευροπαθητικός πόνος» οφείλεται στο γεγονός ότι ο εγκέφαλος μας, αντιλαμβάνεται το πόνο ως τραυματισμό του ιστού που «χρειάζεται να διορθωθεί άμεσα γιατί απειλεί τη ζωή του ατόμου». Η διαφορά από τον οξύ πόνο είναι ότι ο χρόνιος, δεν έχει να αντιμετωπίσει καμιά «απειλή για το σώμα» αφού πολλές φορές δεν υπάρχει ή κι αν υπάρχει δεν προκαλεί τόσο άμεσα ζημιά όπως τον οξύ. Τυπικά, βέβαια, ο χρόνιος πόνος ξεκινά με ένα επεισόδιο έντονου οξέως πόνου, εν αντιθέσει με τον οξύ πόνο, όμως, δεν μειώνεται με τη θεραπεία και με το πέρασμα του χρόνου.

Αν επιστρέψουμε στο χρόνιο πόνο, η Διεθνής Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου λέει ότι o χρόνιος πόνος είναι «μια δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία, σε συνδυασμό με πραγματική ή δυνητική βλάβη των ιστών, ή περιγράφεται με τους όρους μιας τέτοιας βλάβης που παραμένει πέρα από τον αναμενόμενη περίοδο επούλωσης του» (Merskey & Bogduk, 1994, 210-211). Δηλαδή, όταν κάνουμε λόγο για χρόνιο πόνο, αναφερόμαστε

σε κάτι που διαρκεί μεγάλη χρονική περίοδο (π.χ. μήνες ή και χρόνια)
που ακολουθείται πιθανών από μια ασθένεια

ή που σχετίζεται με τραυματισμό που δεν έχει επουλωθεί με το πέρασμα του χρόνου (IASP, 1994)

Αν και ο διαχωρισμός του πόνου σε τρείς κατηγορίες με βάση την αιτιολογία του, α) αισθητικός (nociceptive), όπου ενεργοποιούνται οι υποδοχείς του πόνου μετά από έναν τραυματισμό του ιστού, β) νευροπαθητικός, όπου μιλάμε για βλάβη στο περιφερικό ή κεντρικό νευρικό σύστημα ή γ) ψυχογενής, οπού η αιτιολογία βρίσκεται σε σοβαρές ψυχιατρικές καταστάσεις όπως ή ψύχωση ή η σοβαρής μορφής κατάθλιψης, τα περισσότερα συμπτώματα ενός χρόνιου πόνου, μπορούν να αναχθούν τόσο σε παθολογικές ιατρικές πλευρές του νευρικού συστήματος, όσο και σε ψυχολογικές αιτίες. Πράγματι, πολλές έγκριτες μελέτες σε ασθενείς με χρόνιους πόνους στη πλάτη, έδειξαν ότι υπήρχαν ασθενείς που είχαν την ίδια παθολογία, δηλαδή φλεγμονή, ίνωση στους μύες ή δισκοκήλη αλλά κάποιοι εμφάνιζαν συμπτώματα πόνου και κάποιο άλλοι όχι. Αντίθετα σε ότι πιστεύουμε, δεν υπάρχει στενή σχέση μεταξύ του πόνου που νιώθουμε και της βλάβης που αυτός προκαλεί στο σώμα μας. Γι αυτό είναι σημαντικό να κάνουμε συχνά check ups!

Υπάρχουν πολλές καταστάσεις χρόνιων πόνων όπως ο πόνος στη πλάτη, το σύνδρομο whishplash (συχνά ως αποτέλεσμα τραυματισμού του λαιμού μετά από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα), η ινομυαλγία (μια μυοσκελετική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από διάχυτο και συνεχιζόμενο πόνο και κούραση) ή οι ημικρανίες και οι πονοκέφαλοι τύπου τάσεως, οπού υπάρχουν λίγες αποδείξεις για το που βρίσκεται η βλάβη στο σώμα. Για παράδειγμα, σε πάνω από το 85% των ατόμων με πόνο στη πλάτη, οι Γιατροί δεν είναι ικανοί να αναγνωρίσουν τη φυσική παθολογία. Παρολαυτά, ο πόνος είναι σοβαρός και προκαλεί μεγάλη ανησυχία και ανικανότητα στο άτομο. Στη περίπτωση των χρόνιων πονοκεφάλων, σπανίως υπάρχει κάποια βλάβη ενός ιστού που να μπορεί να δικαιολογήσει την εμπειρία του πόνου. Πολλές φορές, ακόμη και οι ιατρικές εξετάσεις, δεν έχουν σαφή ευρήματα, ωστόσο το άτομο εκφράζει ότι πονά. Παράλληλα, αρκετά συχνά, τα άτομα που πονάνε, λαμβάνουν ασαφή μηνύματα από τον Ιατρό τους, το σύντροφο, την οικογένεια ή τους φίλους ότι «υπερβάλουν στο πόσο πόνο νιώθουν». Σίγουρα εμείς δεν συμφωνούμε με αυτό το μήνυμα. Για την ακρίβεια, διαφωνούμε εντελώς αφού κατανοούμε απόλυτα ότι «ο πόνος είναι πραγματικός στα άτομα που τον νιώθουν». Ξέρουμε, σήμερα, ότι εκατομμύρια άνθρωποι εκεί έξω υποφέρουν αυτή τη στιγμή από χρόνιο πόνο. Ξέρουμε όμως επίσης, ότι νέες μη φαρμακευτικές θεραπευτικές προσπάθειες, μπορούν να βοηθήσουν στη επίδραση που μπορεί να έχει ο πόνος στις ζωές των ανθρώπων. Οι ψυχολογικές θεραπείες αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι μιας αποκατάστασης ενός ασθενούς με χρόνιο πόνο. Η δε αποτελεσματικότητα τους γνωρίζουμε σήμερα ότι είναι σημαντική αφού βοηθά το άτομο στο να αποκτήσει καλύτερη ποιότητα ζωής. Η ομάδα του ΑΛΓΕΑ, θεωρεί ότι είναι σημαντική η εισδοχή ψυχολογικών υπηρεσιών στα κατά τόπους ιατρεία και κέντρα αποκατάστασης των ασθενών με χρόνιο πόνο και γι' αυτό, το έργο ΑΛΓΕΑ αποτελεί μια σύγχρονη προσπάθεια διαμόρφωσης ψυχολογικών υπηρεσιών σε ασθενείς με χρόνιος πόνους.

Η αντίληψη που υπάρχει για το πόνο είναι ότι ο πόνος «είναι απόλυτα υποκειμενική εμπειρία». Ο πόνος γίνεται αντιληπτός από τον καθένα με διαφορετικό τρόπο και μπορεί τον ίδιο πόνο να τον βιώνει κάποιος με πολύ διαφορετικό τρόπο. Η εμπειρία του πόνου συχνά μπορεί να μειώσει τις εξόδους και τις επαφές με φίλους με αποτέλεσμα τα άτομα να απομονώνονται και να περιορίζουν τη ζωή τους.

Ανεξαρτήτου της φύσης ή αιτίας του πόνου, οι άνθρωποι δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια για το πόνο τους αυτό καθ' αυτό, αλλά επειδή ο πόνος παρεμβαίνει στις καθημερινές δραστηριότητες, προκαλεί ανησυχία, στρες, κατάθλιψη και μειώνει τη ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Σε κάθε περίπτωση, το «νόημα» που το κάθε άτομο θα προσδώσει στο πόνο, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που τον αντιλαμβάνεται και αντιδρά σε αυτόν.

Φαίνεται ότι οι άνθρωποι με χρόνιο πόνο που αποδέχονται την κατάσταση τους ενεργά κάνοντας πράγματα για το πόνο τους, που θεωρούν ότι οι ιατροί είναι βοηθητικοί και που πιστεύουν ότι δεν είναι τόσο σοβαρά ανίκανοι εξ αιτίας του πόνου τους, λειτουργούν καλύτερα σε όλα τα επίπεδα της ζωής τους.

Ο πόνος δεν επιδρά μόνο στη ζωή του ατόμου, αλλά και στη ζωή των σημαντικών άλλων. Πράγματι, οι αντιδράσεις των άλλων αλλά και το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο το άτομο ζει, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εμπειρία και βίωση του πόνου. Φαίνεται ότι οι αντιδράσεις ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, επηρεάζονται από το γεγονός ότι είναι αναμενόμενο ένα άτομο μεγαλύτερης ηλικίας να έχει πόνο και έτσι δεν αντιδρούν με σημαντικές ενοχλήσεις από το πόνο που βιώνουν επειδή το θεωρούν ως μέρος του φυσιολογικού γήρας.

Από την άλλη, οι έφηβοι και τα παιδιά που εμφανίζουν χρόνιο πόνο, φαίνεται να είναι υποψήφιοι για να αναπτύξουν μεταγενέστερα ψυχολογικές δυσκολίες και σωματική ανικανότητα επειδή ο χρόνιος πόνος περιορίζει τις δραστηριότητες τους (π.χ. σχολείο, φίλους κλπ), αυξάνει το γενικευμένο άγχος και την ανησυχία, ενώ δημιουργεί συνεχείς σκέψεις όπως «μήπως έχω κάτι σοβαρό στο σώμα μου που απειλή την υγεία μου». Ο παιδικός χρόνιος πόνος, όπως ο πόνος των ενηλίκων, δεν έχει άμεση σχέση μόνο με έναν τραυματισμό του ιστού ή μιας εκφυλιστικής ασθένειας, αλλά, φαίνεται να επηρεάζεται από τους ψυχολογικούς παράγοντες που μπορούν να τροποποιήσουν τα σήματα που στέλνονται στον εγκέφαλο αυξάνοντας ή μειώνοντας την ανησυχία. Έχει προταθεί ότι ο παιδικός χρόνιος πόνος είναι πιο «πλαστικός» από αυτών των ενηλίκων με την έννοια ότι οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες ασκούν μεγάλη επίδραση στην αντίληψη του παιδικού πόνου. Έτσι, καθώς το παιδί μεγαλώνει, μαθαίνει τρόπους να εκφράζει και να αντιμετωπίζει το πόνο. Η αντιμετώπιση αυτή του πόνου, σίγουρα, διαμορφώνεται από την οικογένεια, την κουλτούρα και την αλληλεπίδραση με τους σημαντικούς άλλους.

Παράλληλα, η επίδραση της οικογένειας στην εμπειρία του μέλους με χρόνιο πόνο φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Έχει φανεί από μελέτες ότι η θετική προσοχή και υποστήριξη του ατόμου με χρόνιο πόνο (π.χ. το να βοηθήσεις το άτομο στη καρέκλα, η στο να του κάνεις τις δουλειές του σπιτιού) με την προϋπόθεση ότι το άτομο εκφράζει λεκτικά το πόνο του, οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη αίσθηση του πόνου αλλά και έκφραση της ανικανότητας από μέρους του ατόμου που πονά. Παράλληλα, μεγαλύτερη έκφραση αρνητικών σχολίων (π.χ. χλευασμός, κοροϊδία κλπ), σχετίζεται με μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης και ανησυχίας.

Η πραγματική πρόκληση με το πόνο, τόσο για τους «ασθενείς» όσο και για τους «επαγγελματίες υγείας» είναι ότι υπάρχει μέση λύση. Τα καλά νέα είναι ότι παρόλη την παρουσία του πόνου, τις ώρες στη προσπάθεια μείωσης, τις βραδιές χωρίς ύπνο, τη χρήση διαφόρων αναλγητικών και άλλων φαρμάκων, σήμερα μπορούμε να βγούμε μπροστά και να αλλάξουμε τη σχέση που έχουμε με το πόνο μας. Δεν υπάρχει λόγος να τον αγνοήσουμε, μειώσουμε ή παραπλανήσουμε, ξέρουμε ότι είναι εκεί. Ο στόχος πλέον είναι η δημιουργία μιας ισορροπίας μεταξύ της αποδοχής που θα φέρει και την αλλαγή. Έτσι, θα σας προτείναμε να περιορίζεται τη ταμπέλα «ασθενής με χρόνιο πόνο» και αντί αυτού, θα σας εισηγούμασταν να χρησιμοποιείται τη φράση « Αυτό-διαχειριστές του πόνου». Το πώς θα γίνει αυτό; περιπλανηθείτε στην ιστοσελίδα μας και θα λάβετε μια ιδέα. Το έργο ΑΛΓΕΑ έχει ως στόχο την δημιουργία νέας κουλτούρας όπου ο ασθενής με χρόνιο πόνο θα υποστηρίζεται να «αυτό-διαχειρίζεται το πόνο του» αντί να προσπαθεί να μειώνει την αίσθηση του πόνου. Οι ψυχολογικοί παράγοντες στο χρόνιο πόνο αναμφίβολα παίζουν σημαντικό ρόλο, είναι καιρός, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Κύπρο, ειδικές ψυχολογικές υπηρεσίες για ασθενείς με χρόνιους πόνους να ενταχθούν σε ένα ενιαίο έργο αποκατάστασης. Το έργο ΑΛΓΕΑ, πρεσβεύει και δεσμεύεται στη διαμόρφωση ποιητικών και έγκυρων ψυχολογικών θεραπειών για ασθενείς με χρόνιους πόνους.

Θέλετε να συμμετάσχετε σε κάποια από τις φάσεις της μελέτης του έργου ΑΛΓΕΑ; Επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. ή στο τηλέφωνο 00.357.22892024 (για Κύπρο) ή στο 00.30.28310.77532 (για Ελλάδα).

Το σύνολο του περιεχομένου της ιστοσελίδας διατίθεται στους επισκέπτες αυστηρά για προσωπική και ενημερωτική χρήση. Απαγορεύεται, με οποιοδήποτε μέσο, η αναδημοσίευση ή η χρήση του συνόλου και των τμημάτων του ιστοτόπου, τροποποιημένα ή στην αρχική τους μορφή, χωρίς τη γραπτή άδεια του εκδότη.

Οι πληροφορίες που παρέχονται σε αυτό το φυλλάδιο μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο ως οδηγός και όχι ως θεραπεία. Για περισσότερες πληροφορίες, συμβουλευτείτε τον Γιατρό σας.

Ομάδα Εργασίας