Μιλώντας για ψυχολογικές παρεμβάσεις στον χρόνιο πόνο, εννοούμε όλες εκείνες τις προσπάθειες που αποσκοπούν στο να βοηθήσουν το άτομο που αντιμετωπίζει κάποιο χρόνιο πόνο να αποκτήσει τις γνώσεις και τις δεξιότητες που χρειάζονται ώστε (α) να είναι σε θέση να μειώσει τον πόνο που νιώθει, (β) να διαχειριστεί την εμπειρία του πόνου αποτελεσματικότερα για να μην καθίσταται το επίκεντρο της ζωής του, καθώς και (γ) να βελτιώσει τη γενικότερη ποιότητα ζωής του. Οι παρεμβάσεις αυτές αξιοποιούν τη σύγχρονη ψυχολογική γνώση και εμπειρία και συνήθως έχουν ήδη δοκιμαστεί κλινικά πριν εφαρμοστούν.
Η παροχή βοήθειας προς τα άτομα που πάσχουν από κάποιο χρόνιο πόνο είναι μια διαδικασία που ξεκινά ουσιαστικά από τη στιγμή της αξιολόγησης. Από την πρώτη επαφή με το προσωπικό υγείας (π.χ. Ιατρός, Νοσηλευτής, Κοινωνικός Λειτουργός κλπ) ξεκινά η εκπαίδευση του πάσχοντος στις στρατηγικές και μεθόδους που μπορούν να το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα την εμπειρία της ασθένειας και του χρόνιου πόνου. Βέβαια, απαραίτητο χαρακτηριστικό όλων των σχετικών παρεμβάσεων είναι η προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ασθενούς θεραπεία, ώστε να ανταποκρίνεται στους στόχους, τις συνθήκες ζωής, καθώς και τα ψυχολογικά, κοινωνικά και οργανικά χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου.
 |
Οι παρεμβάσεις μπορεί να λάβουν χώρα σε ατομική ή ομαδική βάση. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η μορφή της παρέμβασης θα πρέπει να συμφωνηθεί μεταξύ του ειδικού και του ατόμου που πονά. Θα πρέπει να έχει μια συγκεκριμένη συλλογιστική και στοχοθέτηση (να συμφωνούν όλοι από πού ξεκινούν και τι θέλουν να πετύχουν, όπως και με ποιο τρόπο), αλλά και συγκεκριμένους κανόνες (π.χ., πότε επιτρέπεται κάτι και πότε όχι).
Επίσης, κάθε παρέμβαση περιλαμβάνει μια σειρά από μεθόδους και τεχνικές που έχει φανεί από την εμπειρία και την έρευνα ότι βοηθούν στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της εμπειρίας του πόνου. Για παράδειγμα, πολλές από τις ψυχολογικές παρεμβάσεις για το χρόνιο πόνο περιλαμβάνουν:
|
1) Στρατηγικές και τεχνικές που έχουν ως στόχο να εκπαιδεύσουν τους πάσχοντες ή/και τους οικείους τους σε θέματα που αφορούν στο χρόνιο πόνο και την καλύτερη αντιμετώπισή του.
2) Ψυχολογικές μεθόδους που στοχεύουν στην ανακούφιση από τον πόνο, όπως είναι οι τεχνικές χαλάρωσης, η διαχείριση της προσοχής (δηλαδή, στο που εστιάζει την προσοχή του ο πάσχων), ο προγραμματισμός ευχάριστων δραστηριοτήτων.
3) Τεχνικές ρύθμισης του στρες και των αρνητικών συναισθημάτων που σχετίζονται με το χρόνιο πόνο και τις δυσκολίες που αυτός προκαλεί.
4) Τεχνικές αλλαγής συμπεριφορών που αφορούν στον πόνο και δεν βοηθούν τον ασθενή όπως, π.χ., η αποφυγή της κίνησης και η ακατάλληλη λήψη φαρμάκων.
5) Στρατηγικές αλλαγής δυσλειτουργικών σκέψεων, όπως είναι η 'καταστροφοποίηση' (π.χ., σκέψεις όπως «Είμαι χάλια και μόνο χειρότερα θα γίνουν τα πράγματα στο μέλλον»), σκέψεις του τύπου «δεν αντέχω άλλο», ενοχές κλπ.
6) Άλλες στρατηγικές και τεχνικές που στοχεύουν στην παροχή βοήθειας για την αντιμετώπιση προβλημάτων που εμφανίζονται σε άλλες πλευρές της ζωής και της καθημερινότητας του ατόμου που πονά, όπως είναι ο ύπνος, η σωματική αντοχή, ή και οι σχέσεις με τους άλλους. Επιπρόσθετα, σε μια ψυχολογική παρέμβαση συχνά θίγονται και άλλες πλευρές της ζωής που πλήττονται από την εμπειρία του χρόνιου πόνου, όπως είναι η γενικότερη ψυχική υγεία.
 |
Για να είναι επιτυχημένη μια παρέμβαση απαιτείται η ενεργός συμμετοχή όχι μόνο των ειδικών, αλλά και των ατόμων που πονούν και, μερικές φορές, και των οικείων τους. Έτσι, δεν φτάνει απλώς να «προσέρχεται» ένα άτομο που πονά στις συναντήσεις με τον ειδικό και να ακούει μόνο αυτά που του λέει. Χρειάζεται να δεσμευτεί στην προσπάθεια να βοηθήσει τον εαυτό του, να αλλάξει συμπεριφορές και τρόπους σκέψης όπου χρειάζεται, να προσπαθεί όχι μόνο όσο βρίσκεται μαζί με τον ειδικό αλλά σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, όπως και να αναγνωρίζει την πρόοδο που επιτυγχάνεται. Η επιτυχημένη προσπάθεια δεν είναι δουλειά μόνο του ειδικού, αλλά και του ατόμου που πάσχει. Επομένως, μπορεί να επιτευχθεί όταν υπάρχει κινητοποίηση και καλή σχέση μεταξύ ειδικού και πάσχοντος. |
Μέχρι στιγμής έχουν δοκιμαστεί διάφοροι τρόποι ώστε οι παρεμβάσεις να καταστούν πιο αποτελεσματικές. Παραδειγματικά αναφέρουμε ότι έχουν δοκιμαστεί παρεμβάσεις μέσα σε νοσοκομειακές/κλινικές δομές ή έξω από αυτές, με τη συμμετοχή ειδικών ή απλώς υπό τον συντονισμό ατόμων που έχουν μάθει να χειρίζονται με επιτυχία το δικό τους χρόνιο πόνο, παρεμβάσεις μικρής ή μεγάλης διάρκειας. Βέβαια, πιο αποτελεσματικές φαίνεται να είναι εκείνες που εστιάζουν όχι μόνο στις ψυχολογικές πλευρές του πόνου, αλλά και στις σωματικές διαστάσεις του όπως και στους φυσικούς περιορισμούς που επιβάλλει. Αυτά τα ολοκληρωμένα προγράμματα αποκατάστασης περιλαμβάνουν παρεμβάσεις τόσο 'ιατρικής' όσο και 'ψυχολογικής' φύσης, οι οποίες εκτυλίσσονται ταυτόχρονα. Επίσης, σε αυτά τα προγράμματα συμμετέχουν πολλοί ειδικοί (γενικός Ιατρός, Κλινικός Ψυχολόγος Υγείας, Αναισθησιολόγος, Φυσιοθεραπευτής, Νοσηλευτής κλπ) στα πλαίσια μιας διεπιστημονικής ομάδας. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, έχουν αναπτυχθεί οι λεγόμενες «κλινικές πόνου» όπου, αν και η δομή και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται ποικίλλουν, υιοθετείται μια συστηματική διεπιστημονική προσέγγιση και διαδικασία παρέμβασης. Η αποτελεσματικότητα των παραπάνω προγραμμάτων εξαρτάται από το βαθμό συναντίληψης και συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκομένων πλευρών. Κατά συνέπεια, τα προγράμματα αυτά έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας, αν και είναι δύσκολα στην υλοποίησή τους. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Κύπρο, δυστυχώς, δεν είναι καθόλου διαδεδομένα.
 |
Τα τελευταία χρόνια, όλο και συχνότερα αναπτύσσονται προγράμματα που απευθύνονται ταυτόχρονα στους πάσχοντες και τους οικείους τους, κυρίως τους συντρόφους ή συζύγους. Εφόσον η προσαρμογή σε ένα χρόνιο πρόβλημα υγείας είναι θέμα που αφορά όχι μόνο τον ασθενή αλλά όλη την οικογένειά του, τότε μια μορφή παρέμβασης που θα συμπεριλάμβανε και άλλα πρόσωπα πέρα από τους ασθενείς θα ήταν μάλλον αποτελεσματικότερη. Εντούτοις, η ευνόητη αυτή διαπίστωση δεν μεταφράζεται εύκολα και άμεσα σε πράξη. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι η επιτυχία τέτοιων προσπαθειών εξαρτάται από παράγοντες όπως ο βαθμός εμπλοκής των οικείων, οι στόχοι της παρέμβασης, και η ποιότητα της σχέσης μεταξύ των συντρόφων/συζύγων. Έτσι, μερικές φορές τα αποτελέσματα είναι πενιχρά ή αμφίβολα. Τούτο σημαίνει ότι η εμπλοκή των οικείων σε προγράμματα παρέμβασης είναι μεν σκόπιμη, αλλά δεν πρέπει να γίνεται άκριτα και χωρίς τον κατάλληλο σχεδιασμό και προετοιμασία, αν θέλουμε να ωφεληθούν όλες οι πλευρές. |
 |
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να τονίσουμε ότι τα προγράμματα που περιγράψαμε παραπάνω χαρακτηρίζονται γενικά από επιτυχία. Ήδη από τη δεκαετία του 1960, που δημοσιεύτηκε η πρώτη σχετική έρευνα, ως σήμερα έχουν γίνει και δημοσιευτεί πολλές δεκάδες ερευνών που έχουν δείξει ότι οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις καταφέρνουν να συμβάλλουν στην αποτελεσματική διαχείριση του πόνου και στη βελτίωση της σωματικής και ψυχικής λειτουργικότητας των πασχόντων σε ένα σχετικά καλό βαθμό, κάτι που βέβαια εξαρτάται και από το είδος του πόνου και από τα χαρακτηριστικά του πάσχοντα. Μάλιστα, σε αρκετές περιπτώσεις έχει φανεί ότι αυτού του τύπου οι παρεμβάσεις είναι πιο αποτελεσματικές από τις κλασικές ιατρικές μεθόδους. Αξίζει να υπογραμμιστεί, όμως, ότι ο συνδυασμός ψυχολογικών και ιατρικών μεθόδων παρέμβασης είναι ο πλέον αποτελεσματικός. Όπως λέει και ένας μεγάλος ερευνητής στο χώρο του χρόνιου πόνου, ο Dennis Turk, μερικές φορές ένα συν ένα μας κάνουν τρία και όχι δύο, θέλοντας με τα λόγια αυτά να αναδείξει τη σπουδαιότητα ενός συνδυαστικού προγράμματος αντιμετώπισης του πόνου.
|
Φυσικά, η προσπάθεια για την αναζήτηση ακόμα αποτελεσματικότερων μεθόδων παρέμβασης για τη διαχείριση του χρόνιου πόνου δεν σταματά. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν δοκιμαστεί μέθοδοι παρέμβασης, όπως ακόμα η ύπνωση ή η συστηματική ψυχοθεραπεία (μη-εστιασμένη στον πόνο) με κυμαινόμενη, όμως, επιτυχία. Σε κάθε περίπτωση, οι εξελίξεις στην επιστήμη και την τεχνολογία, η ανάπτυξη νέων ψυχολογικών μοντέλων κατανόησης και τροποποίησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθώς και η συσσώρευση εμπειρίας, αναδεικνύουν συνεχώς νέους τρόπους παρέμβασης που αξίζει να δοκιμαστούν και εφαρμοστούν.
 |
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η δική μας προσπάθεια υπό το γενικό τίτλο «ΑΛΓΕΑ». Κατ' αρχάς, στοχεύει στη διερεύνηση των παραγόντων που σχετίζονται με την προσαρμογή ατόμων που πάσχουν από χρόνιο πόνο στην Ελλάδα και την Κύπρο. Η καλύτερη κατανόηση των παραγόντων αυτών θα συμβάλλει στην επίτευξη του δεύτερου στόχου του προγράμματος που δεν είναι άλλος από την ανάπτυξη ενός πρότυπου προγράμματος παρέμβασης για τη διαχείριση του χρόνιου πόνου. Για την ανάπτυξη αυτού του νέου προγράμματος παρέμβασης θα χρησιμοποιηθεί η υπάρχουσα γνώση, η ελληνική εμπειρία, νέα θεωρητικά μοντέλα και, κυρίως, καινοτόμες μέθοδοι παρέμβασης που έχουν φανεί αποτελεσματικές σε άλλα πλαίσια.
Η αντιμετώπιση ενός προβλήματος τόσο πολύπλοκου και επιβαρυντικού για πολλές πλευρές της ζωής του πάσχοντος και των οικείων του, όπως ο χρόνιος πόνος, είναι έργο δύσκολο τόσο για τους ειδικούς όσο, πρωτίστως, τους πάσχοντες. Από την άλλη πλευρά, έχουν ήδη υπάρξει πολλές επιτυχίες στην αντιμετώπιση και διαχείριση του χρόνιου πόνου. Επιπλέον, πλήθος ερευνητών και επαγγελματιών σε όλο τον κόσμο εργάζονται προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης αποτελεσματικότερων τρόπων παρέμβασης και, έτσι, το μέλλον προοικονομείται ακόμα καλύτερο. Ευελπιστούμε ότι και η δική μας προσπάθεια, μέσω του προγράμματος ΑΛΓΕΑ, θα συνεισφέρει στην όλη προσπάθεια.
|
Ομάδα Εργασίας 
